علائم تشخیص پوکی استخوان و شیوه درمان آن

پوکی استخوان چیست؟

بیشتر مردم نتایج این بیمای مرگبار را شنیده اند ولی نمی دانند پوکی استخوان چیست. پوکی استخوان یک فاجعه ملی است ولی درک آن برای غیر مبتلایان سخت است. این عارضه، یک سونامی در عرصه سلامت جهانیست. این بیماری علائم خاصی ندارد، اما در آن بافت و مقاومت  استخوان کم می شود.  ذخيره شدن کلسيم در استخوان ها که باعث سفت و محکم شدن آنها می شود، قبل از تولد آغاز شده و تا سن 30 سالگي ادامه مي‌يابد. در 30 سالگي استخواهاي يک فرد سالم به بيشترين سختي خود مي‌رسد. اگر فعاليت بدني کم باشد يا رژیم غذايی مناسب نبوده و حاوی مقدار کمی کلسيم باشد، به تدريج کلسيم استخوانها کم شده و استخوانها شکننده مي‌شوند.

علائم پوکی استخوان کدام است؟

بیماری پوکی استخوان را یک بیماری پنهان و مرموز می نامند و تا قبل از شکستگی هیچ علائمی ندارد و مهم ترین عارضه آن پوکی است. البته عوارض دیگر آن شامل:

كاهش تدريجی قد

بی خوابی ناگهانی

گرفتگي شبانه پاها

درد مداوم كمر

بيماری های لثه و شل شدن دندان ها می باشد.

چه كساني بیشتر درمعرض خطر پوكي استخوان قرار دارند؟

1- زنان

حدود نيمي‌از زنان بالاتر از 45 سال و 90 درصد زنان بالاتر از 75 سال به بيماري پوكي استخوان مبتلا مي‌شوند.  

به طور تقريبي از هر سه زن يك نفر و از هر دوازده مرد يك نفر به پوكي استخوان مبتلا مي‌شوند.

بعد از يائسگي به علت توقف ترشح هورمون‌هاي زنانه و نقش مهم اين هورمون‌ها در استحكام استخوان ها، بیشتر به این بیماری مبتلا می شوند.  هورمون‌ زنانه (استروژن) جلوی از بین رفتن استخوان را می گیرد. جذب کلسيم را بهبود مى‌بخشد و اثر ورزش بر روى استخوان‌ها را افزايش مى‌دهد.

خانم هایی که دچار نارسایی تخمدان هستند، یعنی تخمدانشان قبل از 40 سالگی از کار افتاده است، بیشتر در خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند.

از آنجا که استروژن می تواند به تراکم استخوان مربوط باشد، خانمی که قاعدگی های نامنظم دارد ممکن است از تاثیر محافظت کننده این هورمون روی سلامت استخوان هایش بهره مند نشود. به طور مشابه اگر دوره ماهیانه تان به مدت بیش از یک سال متوقف شد و قرص های ضدبارداری استفاده نمی کردید، پزشک خود را از این موضوع باخبر کنید. (بیشتر قرص های ضدبارداری حاوی استروژن هستند، بنابراین اگر قاعدگی نداشته باشید اما قرص ها را استفاده کنید، دیگر لازم نیست نگران سلامت استخوان هایتان باشید).

زنان سفیدپوست بیشتر از زنان سیاه پوست در معرض ابتلا به پوکی استخوان هستند. بنابراین زنان ایرانی، خود به خود ریسک ابتلا به پوکی استخوان دارند و باید پیشگیری های لازم را انجام دهند.

2- افراد مسن

با بالارفتن سن احتمال ابتلا به پوکی استخوان بالا می رود که در زنان بیشتر است. با افزایش سن درصد جذب کلسیم موادغذایی کاهش می یابد. هرچه پیشگیری در سنین پایین تر انجام شود، نتیجه بهتر خواهد بود. مردان مسن نيز به پوكي استخوان مبتلا مي‌شوند كه البته ميزان ابتلاي آنان كمتر از زنان است.

3- افراد سیگاری و الکلی

اگر به دنبال دلیل دیگری برای ترک سیگار هستید، علاوه بر سرطان ریه، بیماری های قلبی و سکته مغزی، سیگار کشیدن می تواند باعث پوکی استخوان هم بشود. مثلا دود سیگار مستقیما بر تولید استخوان تاثیر می گذارد و تولید آن را کاهش می دهد. این مواد تعادل هورمونی را بهم می ریزد و باعث کاهش استخوان سازی شده و موادمغذی  هم به خوبی جذب بدن نمی شود.

4- افراد بی تحرک

احتمال بروز این بیماری در افراد کم تحرک بیشتر است. بافت های استخوانی در صورت فعالیت جسمی قطورتر و محکم تر می شوند و در صورت کم تحرکی تحلیل می روند و ضعیف تر می شوند. فعالیت بدنی روزانه با افزایش جذب کلسیم به سلامت بدن انسان به ویژه استخوان ها کمک زیادی می کند.  بهترين، مفيدترين و بي‌خرج‌ترين ورزش براي انسان‌هاي بالغ و به ويژه افراد مسن پياده‌روي است. توجه داشته باشيد كه ورزش‌هاي تحمل وزن، مثل پياده روي نقش مهمي ‌در رسوب كلسيم در استخوان‌ها دارند. ورزش‌هايي كه فشار و تحمل استخواني ندارند كم‌تر از ورزش‌هاي تحمل وزن در اين مسئله اثر مثبت دارند.

5- افرادی که سابقه ژنتیکی دارند

ژن ها از پدر و مادر به فرد منتقل می شود و اگر این بیماری در آن ها موجود باشد، احتمال ابتلای او به پوکی استخوان افزایش می یابد. اگر پوکی استخوان در بین خانواده شما شایع بود، مثلا مادر یا مادربزرگتان از آن رنج می برد، خطر اینکه شما نیز دچارش شوید افزایش می یابد. این فاکتور زمانی تشدید می شود که یکی از اعضای خانواده، قبل از رسیدن به 60 سالگی دچار چنین مشکلی شود.  

6- افرادی که رژیم غذایی نامناسب دارند

رژیم های غذایی با ویتامین ناکافی، رژیم های غذایی سنگین و شدید لاغری، رژیم غذایی با نمک یا گوشت زیاد و هزاران اشتباه تغذیه ای دیگر باعث ایجاد پوکی استخوان می شود. با تنظیم یک رژیم غذایی مناسب می توانید سلامت کامل در تمام سنین را داشته باشید.

7- افراد مبتلا به کمبود وزن

افرادی که کمبود وزن دارند، موادمعدنی و ویتامین های مورد نیازشان را نیز به مقدار لازم دریافت نمی کنند. توصیه می شود وزن خود را متعادل نگه دارید چون همانطور که کمبود وزن به بدن آسیب می رساند، اضافه وزن هم مشکل ساز است.

8- افرادی که سابقه شکستگی استخوان یا تیروئید دارند

شکستگی های زیاد در دوران جوانی، عامل ایجاد پوکی استخوان در آینده است. شکستگی ها باعث خانه نشینی فرد شده و عدم تحرک باعث کاهش استحکام استخوان می شود. پرکاری و کم کاری تیروئید هر دو اثر نامناسبی بر فعالیت استخوان ها دارند. برای درمان این بیماری ها داروهایی هورمونی تجویز می شود که باعث پوکی استخوان می شود.  

9- افرادی که کافئین و کورتون مصرف می کنند

مصرف کافئین باعث عدم جذب آهن، کلسیم و موادمعدنی مهم دیگر برای بدن می شود. مصرف خوراكی هايی چون شكر و مواد خوراكي قند دار مانند نوشابه‌ها و شيرينی، ميزان جذب كلسيم را كاهش و کاهش آن باعث پوکی استخوان می شود. مصرف روزانه کورتن نیز جذب کلسیم را مهار می کند و منجر به تخریب استخوان ها می گردد. مصرف روغن جامد و نوشابه های گازدار حاوی اسید فسفریک هستند که بر روی جذب کلسیم تاثیر گذاشته و احتمال ابتلا به پوکی استخوان را بالا می برد. مصرف مقدار زیاد فسفر در رژیم غذایی به شدت جذب روده ای کلسیم را کاهش می دهد. به طور مثال با مصرف زیاد نوشابه های گازدار که در ترکیب خود حاوی اسید فسفریک هستند در عمل بخش عمده ای از کلسیم جذب نخواهد شد.

پيامد ها وعوارض پوكي استخوان چیست؟

 باعث کاهش کیفیت زندگی و برای برخی باعث معلولیت دائمی می شود.

اغلب اوقات شکستگی هایی که به دلیل پوکی استخوان صورت می گیرد به طور کامل درمان نمی شود و افراد از این بابت رنج می برند.

شکستگی لگن از عوارض شایع پوکی استخوان است.  پوکی استخوان عارضه ای جدی است.

ستون فقرات به علت شکستن مهره ها تغییر شکل می دهد. همچنین فرد بیمار، کوهان دار به نظر برسد که باعث بروز مشکلات تنفسی نیز می شود.  

چگونه می توان از پوکی استخوان پیشگیری کرد؟

وقتی در دهه 20 زندگی قرار می گیرید چیزهای زیادی در ذهنتان می چرخد: تمام کردن درس، جا افتادن در یک کار، کنترل کردن خرج و مخارج. با وجود این مشغولیت های زندگی، سلامت استخوان ها شانس زیادی ندارد تا در اولویت قرار داشته باشد. وقتی جوان هستیم بافت استخوان هایمان پیوسته در حال ایجاد شدن و از بین رفتن است، بنابراین می توان روی بهبودش کار کرد. وقتی سنمان بالا می رود، این فرآیند کند می شود و سرعت از دست دادن استخوان از ساخت استخوان جدید بیشتر می شود. در بعضی افراد این زوال باعث می شود استخوان هایشان بسیار ضعیف، شکننده و پر منفذ شود، حالتی که به آن پوکی استخوان می گوییم. افرادی که این مشکل را دارند بیشتر در خطر شکستگی معمولا در ران، ستون فقرات و مچ دست ها هستند و ممکن است درد، کاهش انعطاف پذیری و خمیده شدن را تجربه کنند.

با وجود اینکه پوکی استخوان در سنین مختلف ممکن است در زن و مرد خود را نشان دهد، بیشتر خانم هایی را تحت تاثیر خود قرار می دهد که وارد دوران یائسگی شده اند ( در دوره یائسگی استروژن افت می کند، متخصصان بر این عقیده هستند که این هورمون تراکم استخوان را تثبیت می کند ). خبر خوب این است که در دهه 20 زندگی خود، کارهای زیادی می توانید انجام دهید تا استخوان هایتان را قوی کنید و خطر مبتلا شدن به پوکی استخوان را کاهش دهید.

دکتر دیما آدیمولام متخصص  دیابت، غدد و بیماری های استخوان می گوید: از دست دادن استخوان در خانم ها اجتناب ناپذیر است. اما تغییرات زیادی می توان در سبک زندگی ایجاد کرد که به کند شدن این فرآیند کمک می کند. استخوان ها در دهه 20 زندگی تان همچنان در حال ساخته شدن هستند و این بدان معناست که هنوز می توانید آنها را قوی کنید. در ادامه می خواهیم راه حل های هوشمندانه ای را به شما بیاموزیم تا خطر دچار شدنتان به پوکی استخوان را کاهش دهید.

1- فعال بمانید

فعالیت بدني و ورزش باعث استحكام استخوان‌ها در هر سني مي‌شود. عدم تحرك و استراحت زياد باعث تحليل استخوان‌ها و پوكي آن مي‌شود و دردهاي استخواني را بيشتر مي‌كند.یکی از بهترین کارهایی که می توانید در دهه 20 زندگی خود برای سلامت استخوان ها انجام دهید برقرار کردن یک روتین ورزشی است که به آن متعهد باشید. اما همه ورزش ها یکسان نیستند. دکتر آدیمولام می گوید: فعالیت های فیزیکی نشان داده اند که می توانند تاثیر مثبتی روی سلامت استخوان ها داشته باشند. به خصوص اگر فعالیت هایی را انجام دهید که در آنها باید وزنی را تحمل کنید مانند ورزش های قدرتی.

به عبارت دیگر مطمئن شوید از وزنه هایی که در باشگاه هست استفاده کنید، همچنین دیگر ورزش ها مانند ورزش های مقاومتی از جمله یوگا، دویدن، تای چی و پیاده روی با سرعت بالا را نیز انجام دهید. بهتر از اینها می توانید ورزش هایی را انجام دهید که شامل پرش هستند و به اصطلاح آنها را پلایومتریک می نامند. تحقیقات نشان داده ورزش هایی که در آنها پرش نیز نقش دارد باعث افزایش قدرت و تراکم مواد معدنی استخوان می شوند.

2- غذاهای سالم مصرف کنید

انتخاب های رژیمی که در دهه 20 زندگی خود انجام می دهید می توانند به ساخت استخوان هایی قوی برای کل زندگی تان کمک کنند. دکتر آدیمولام می گوید: کلسیم و ویتامین D برای سلامت استخوان بسیار مهم است. او توصیه می کند هر روز در سه وعده بشقاب خود را با غذایی که سرشار از کلسیم است پر کنید. این انتخاب می تواند شامل غذاهای لبنی یا غیر لبنی شود مانند شیر و ماست و همچنین کلم، دانه سویا، بادام و پرتقال. غذاهایی که سرشار از ویتامین D هستند عبارتند از سالمون و دیگر ماهی های چرب، تخم مرغ و غلات غنی شده.

دیگر غذاهایی که می توانند به ساخت استخوان کمک کنند: موز (پتاسیم می تواند با کاهش بازجذب قدرت استخوان را افزایش دهد) سیاه آلو (ویتامین K می تواند سلامت استخوان را بهبود ببخشد) و روغن زیتون (حاوی ترکیبی است به نام اولئوروپئین که می تواند از فرسایش استخوان پیشگیری کند).

غذاي روزانه هر فرد بالغ بايد حداقل حاوي 1000 تا 1200 ميلي‌گرم كلسيم باشد. البته اين مقدار نياز در زنان باردار، شيرده، يائسه، افراد مسن و درسنين بلوغ بيشتر بوده و بين 1500 تا 2000 ميلي‌گرم است.  منابع حاوی کلسیم عبارتند از شیر مادر، هر نوع شیر و غذایی که از شیر تهيه شده است. شامل:

 پودر شیر، پنیر، ماست، دوغ ، كشك ، بستني و قره‌قوروت

ماهی های کوچک مثل ماهي كيلكا که با استخوان خورده می شوند.

انواع حبوبات ( نخود و لوبیا، عدس،ماش..) .

سبزی های برگ سبز تیره ( جعفري، ، كرفس، برگ چغندر) .

3- خودتان را به وزن سلامت برسانید

علاوه بر سالم غذا خوردن و ورزش، تاکید دکتر آدیمولام روی اهمیت رسیدن به یک وزن سالم است. او می گوید: خانم هایی که کمبود وزن دارند ممکن است خیلی زود دچار پوکی استخوان شوند. چربی شکمی نیز ممکن است خطر را افزایش دهد: تحقیقات اخیر دانشگاه هاروارد نشان داده خانم هایی که در دوران پیش یائسگی قرار دارند و چربی احشایی شان بالا رفته، تراکم استخوانی بیشتری از دست خواهند داد.

  4- عوامل خطری که تهدیدتان می کنند را بشناسید

برخی خانم ها از دیگران بیشتر در خطر پوکی استخوان قرار دارند. اگر این فاکتورها برای شما نیز صادق بود باید حتما با پزشکی که متخصص استخوان ها نیز هست صحبت کنید. ممکن است این پزشک دستور دهد آزمایشی انجام دهید تا میزان تراکم استخوانتان سنجیده شود.  

آیا لبنیات باعث پوکی استخوان می شود؟

زیاد پیش می آید که در حوزه سلامت شایعاتی بشنویم و معمولا هم چیزهایی هستند که با عقل جور در می آیند و در لباس مدارک علمی ارائه می شوند. اما این بار این شایعه آنقدر قوی است که بسیاری باورش کرده اند، بنابراین برای روشن کردن ماجرا لازم بود یک مقاله نوشته شود. چیزی که مطرح شده، این است که غذاهای لبنی به علت اسیدی کردن بدنمان با پوکی استخوان در ارتباط هستند. چنین ادعایی بیشتر از جانب افرادی حمایت می شود که طرفدار گیاه خواری هستند اما به تازگی همه جای فضای اینترنت را گرفته است. این ادعا بر اساس فرضیه خاکستر اسید و ارتباط آن با پوکی استخوان مطرح شده است. تاکید این فرضیه بر آن است که غذاهای سرشار از فسفات، بعد از هضم شدن خاکستر اسید از خود بر جا می گذارند در نتیجه باعث کاهش سرم pH می شوند. بدن برای جبران این اتفاق و به حالت عادی بازگرداندن pH خون، از مواد معدنی قلیایی ( مانند کلسیم ) استخوان ها استفاده می کند و از این رو باعث کاهش تراکم استخوانی می شود. براساس این فرضیه، شیر و دیگر محصولات لبنی غذاهایی به حساب می آیند که فسفات بالایی دارند، در نتیجه غذاهای تولید کننده اسید به حساب می آیند. بدین ترتیب، طرفداران این فرضیه ادعا می کنند حتی با اینکه لبنیات حاوی کلسیم و دیگر مواد مغذی برای ساخت استخوان هستند، خاصیت اسیدی کننده این غذاها روی بدن تاثیر می گذارد، کلسیمش را کاهش می دهد و در نتیجه باعث افت تراکم استخوان می شود. با اینکه فرضیه اسیدی شدن بدن توسط غذاهای حاوی فسفات درست است اما می خواهم بر اساس چندین دلیل این ادعا را درباره لبنیات رد کنم. اول اینکه این نوع شایعات تا به حال چقدر مردم را گمراه کرده اند، فکر می کنم همه ما حداقل یک بار اسیر چنین افکار اشتباهی شده باشیم. در ادامه تحقیقی که سال 2011 درباره قابلیت متعادل کردن اسید توسط لبنیات و تاثیر آن روی پوکی استخوان صحبت خواهم کرد. محققان در این تحقیقات به نتایج جالبی رسیده اند که دوست دارم آنها را با شما درمیان بگذارم و امیدوارم کمک کند این بحث به پایان برسد.

درمان پوکی استخوان

برای درمان این بیماری هیچ زمانی دیر نیست و شما می توانید از بروز شکستگی هایی که بر اثر پوکی استخوان اتفاق می افتد، جلوگیری نمایید.  نکته قابل توجه این است که نمی توانیم استخوان ها را به حالت اول برگردانیم ولی  می توانیم مانع از شکستگی آنها شویم. حتما به پزشک مراجعه کرده و داروهای ضد پوکی استخوان را مصرف نمایید. با وجود داروهای پیشرفته باز هم بهترین راه درمانی مصرف لبنیات به میزان کافی و بیشتر از قبل و نیز ورزش و تحرک کافی است.

ما نمی توانیم تمام عواملی که منجر به شکستگی‌های اوستئوپروتیک (مربوط به پوکی استخوان) می‌شوند را کنترل کنیم اما خانم‌ها می‌توانند با به کار بستن توصیه‌هایی به قویتر شدن استخوان‌ها و محافظت از آن‌ها کمک کنند. هشت توصیه زیر را که برگرفته از گزارش مرکز سلامت زنان هاروارد در سال 2008 است، به خاطر بسپارید.  

1- از مواد مغذی حیاتی بهره مند شوید!

از رژیم غذایی سالم که تامین کننده مواد مغذی چون پتاسیم، منیزیم، فسفر، کلسیم و ویتامین D است، هم استفاده کنید.

2- ورزش كنيد!

دست كم به مدت 30 دقیقه از فعالیت‌های ورزشی قوی کننده استخوان در اکثر روزها بهره مند شوید. این فعالیت‌ها شامل ورزش‌های تحمل وزن همانند دویدن یا پیاده روی سریع و ورزش‌های استقامتی هستند.  

3- سیگار نکشید!

تخریب استخوان در سیگاری‌ها سریع تر انجام پذیرفته و میزان شکستگی در این افراد بالاتر است.

 4- شرایط خود را دریابید!

بسیاری از رهنمودها غربالگری اوستئوپروزیس (پوکی استخوان) را از طریق سنجش تراکم ماده معدنی استخوان (BMD) در آغاز سن 65 سالگی توصیه می‌کنند. این تست برای افرادی که دارای سابقه بیماری‌های خاص هستند یا مصرف کننده داروهایی هستند که خطر شکستگی را افزایش می‌دهند، باید در سنین پایین‌تر انجام شود.  

5- از داروهای محافظت کننده استخوان استفاده کنید!

خانم‌هایی که در سنین پس از یائسگی قرار دارند و در گذشته دارای شکستگی استخوان بوده‌اند یا رتبه تست BMD آن‌ها 5/2- یا پایین‌تر از آن است باید از داروهای پيشگيری كننده پوكی استخوان استفاده کنند. خانم‌ها با داشتن رتبه 2- تا 5/2- نیز باید از این داروها بهره گیرند.

6- از افسردگی خود غافل نشوید!

محققان به ارتباطی بین افسردگی و کاهش تراكم استخوان دست یافتند. به عنوان نمونه تراکم توده استخوانی در خانم‌هایی با تاریخچه افسردگی ماژور کمتر و سطوح هورمون کورتیزول که با از دست دادن استخوان مرتبط است در آن‌ها بیشتر است. اگر شما در حال حاضر از نظر افسردگی تحت معالجه هستید از پزشک خود در خصوص نیاز به انجام تست BMD سئوال کنید.  

7-وزن خود را در حالت سلامت نگه دارید!

وزن پایین تر از 5/57 کیلوگرم یا داشتن توده بدنی زیر 21 عامل خطر ساز برای پوكی استخوان محسوب می‌شود. از دست دادن وزن در دوران یائسگی احتمال کاهش توده استخوان را افزایش می‌دهد. از مصرف غذاهایی که از نظر کالری در حد بسیار پایینی هستند یا از غذاهایی که فاقد همه گروه‌های غذایی است، اجتناب کنید.  

8- از زمین خوردن اجتناب کنید!

با احتیاط و به آرامی گام بردارید. از روشنایی راه پله‌ها و مدخل ورودی ساختمان‌ها اطمینان حاصل کنید. به منظور تعادل و جلوگیری از سرخوردن در حمام از دست گیره‌هایی که در وان یا در کنار دوش نصب شده اند، استفاده کنید.  

9- چای بنوشید

یک مطالعه نشان می دهد که چای خورهای حرفه ای نسبت به افرادی که هرگز لب به چای نزدند کمتر احتمال دارد که دچار شکستگی لگن شوند. به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایرنا، محققان چینی با تجزیه و تحلیل نتیجه 14 مطالعه که پیش از این در خصوص ارتباط رژیم غذایی و شکستگی لگن انجام شده بود، متوجه شدند که مصرف دو تا سه فنجان چای در روز خطر شکستگی لگن را 37 درصد کمتر می کند. با این حال در این مطالعه که در مجله Osteoporosis International منتشر شده، آمده است: هر نوشیدنی دارای این خاصیت نیست بطوریکه برای مثال قهوه این خاصیت را ندارد. این مطالعه نشان داد : افرادی که در روز دو تا سه لیوان چای مصرف می کنند نسبت به افرادی که چای نمی نوشند 37 درصد کمتر احتمال دارد تا به یک شکستگی مبتلا شوند. هنوز مشخص نیست که چرا چای برای استخوان ها مفید است اما این موضوع می تواند به این دلیل باشد که مواد شیمیایی موجود در این گیاه باعث تقویت ساختار استخوان جدید می شود. به گزارش هلث، به گفته محققان، فلوراید، کلسیم و سایر مواد معدنی موجود در چای احتمالا استخوان ها را متراکم تر و مستحکم تر می سازد.

ريز مغذی های ضروری درمان

كلسيم فراوان‌ترين ماده معدنی تشكيل دهنده بدن مي‌باشد كه 99% آن در استخوان‌ها و دندان‌ها مي‌باشد و  از پوکی استخوان جلوگیری می‌کند. در انتقال پیام‌های عصبی  و فعال‌سازی برخی آنزیم‌ها و ترشح هورمون ها نقش موثری دارد. اما كلسيم به تنهايي در تشكيل استخوان و حفظ استحكام استخوان‌ها مؤثر نمي‌باشد، در ادامه ريز مغذی های ضروري علاوه بر كلسيم ذكر شده است:

1. ال- لیزین ( L- lysine): ال- لیزین به افزایش جذب کلسیم از دستگاه گوارش، نگهداری کلسیم در استخوان ها و تشکیل کلاژن کمک می کند. همچنین دفع ادراری کلسیم را کاهش می دهد. از این رو عاملی جهت حفظ تراکم استخوانها و پیشگیری از پوکی استخوان محسوب می شود.

2. مس( Copper ): مس روند شكستگي استخوان‌ها را بهبود مي‌دهد و در بافت های استخوانی نیز وجود دارد.

3. منگنز( Manganese): این عنصر با تاثیر در متابولیسم بسیاری از مواد معدنی، موجب افزایش تراکم استخوانی می شود.

4. منیزیم ( Magnesium): منیزیم نیز  جذب کلسیم را  افزایش می دهد و  از پوسیدگی دندان نیز پیشگیری می کند. کمبود منیزیم سبب اختلال در ساختار و عملکرد استخوانها می گردد. به علاوه این ماده از افت قند خون، بروز التهاب‌های خاص و برخی علائم عصبی در دوران يائسگي پیشگیری‌ می‌کند.

5. روی( zinc): کمبود روی سبب کاهش تراکم استخوانها می گردد.

6. ویتامین D: وجوداین ویتامین محلول در چربی حدود 70 تا 80 درصد در بهبود جذب کلسیم و متابولسیم کلسیم و فسفردر بدن تاثیر دارد. افراد جامعه ما از كمبود شديد يا خفيف ويتامين D رنج مي‌برند. توصيه مي‌شود تمام زنان پس از سن يائسگي، با نظر پزشك، مكمل كلسيم و ويتامين D مصرف كنند.

7. سويا: از مهمترين عوامل مؤثر در حفظ استحكام استخوان‌ها سويا مي‌باشد. از جمله اثرات مثبت سويا كاهش كلسترول خون و به صورت بالقوه كاهش خطر بيماريهاي قلبي، مي‌باشد.

منبع:

وبسایت دکتر کرمانی