پسوریازیس (Psoriasis) یک بیماری مزمن و عود کننده ی پوست است که تقریبا در تمام جوامع دیده می شود؛ البته گفته می شود که درسیاه پوستان نادر است. شیوع این بیماری در جامعه 1 تا 2 درصد است و در زنان و مردان به میزان یکسان دیده می شود. این بیماری دارای دو پیک سنی می باشد که یکی در 16 تا 22 سالگی و دیگری در 57 تا 60 سالگی است. البته در دخترها شروع بیماری به طور معمول یک دهه زودتر رخ می دهد. در دخترها شروع بیماری بین 5 تا 9 سالگی می باشد ولی در پسر ها بین 15 تا 19 سالگی است.
علت های بیماری: ژنتیک: گفته می شود این بیماری یک بیماری اتوزوم غالب با نفوذ ژنی متغیر یا پلی ژنتیک است و افرادی که پدر و مادرشان به این بیماری مبتلا هستند شانس بیشتری برای ابتلا دارند. از طرفی در افرادی که HLA-CW6 مثبت است شانس ابتلا 9 تا 15 برابر مجمعیت عادی است. اختلالات سیستم ایمنی: برای مثال افزایش تعداد سلول های لنفوسیت T در بیماران رخ می دهد . هم چنین میزان اینترلوکین های 17 و 22 افزایش می یابد؛ طوری که گفته می شود شدت بیماری با افزایش اینترلوکین 22 مرتبط است. کاهش زمان سیکل کراتینوسیت ها: برای تبدیل از سلول های قاعده ای به سلول های شاخی از 28 روز به 3 تا 4 روز؛ که به دلیل افزایش تقسیم میتوز رخ می دهد.
دقت شود که این بیماری مسری نیست.
برخی از عوامل تشدید کننده یا شروع کننده ی بیماری:
- استرس های روحی و جسمی
- سیگار
- الکل
- بیماری های ویروسی به خصوص HIV
- عفونت ها: برای مثال بچه ای گلودرد استترپتوکوکی داشته است و 1 تا 2 هفته بعد ضایعات در بدن او ظاهر می شود.
- تروما: برای مثال در محل زانوها و آرنج به دنبال زمین خوردن به طور معمول 1 تا 2 هفته بعد ضایعات پوستی ایجاد می شوند که به این پدیده فنومن کوبنر گفته می شود. این پدیده به دنبال خارش، جراحی یا آفتاب سوختگی هم می تواند رخ دهد.
- هایپوکلسمی یعنی کاهش سطح کلسیم خون
- همودیالیز
- برخی از داروها برای مثال: بتابلاکرها، آنتی پروستاگلاندین ها، آنتی مالاریا، آنتی دپرسان ها، لیتیوم، کلونیدین و ترفنادین. دقت شود که افتراق بیماری پسوربازیس از اگزما خیلی اهمیت دارد؛ چون شاید کورتون های خوراکی در ابتدا باعث بهبود بیماری شوند ولی با قطع آن بیماری تشدید می شود.
علائم بالینی در انواع مختلف پسوریازیس
1) پسوریازیس وولگاریس یا نوع معمولی : ضایعات به صورت پاپول ها یا پلاک هایی با محدوده ی مشخص هستند که بسترشان به رنگ قرمز است و بر روی آن پوسته هایی نقره ای رنگ دیده می شود. پوسته ها چسبناک هستند و اگر کنده شوند در زیر آنها نقاط خون ریزی دهنده ای را می بینیم که به این نشانه Auspitz sign یا شبنم خونی گفته می شود.
(در درماتولوژی منظور از پاپول ضایعه ی قابل لمس پوست همراه با تغییر رنگ به ابعاد کمتر از 0.5 سانتی متر است. هم چنین در درماتولوژی پلاک به ضایه ای قابل لمس با حاشیه ی معلوم و قطر بزرگتر از 0.5 سانتی متر گفته می شود که از به هم پیوستن پاپول ها ایجاد می شود.) محل شایع ضایعات پسوریازیس: هر قسمتی از پوست می تواند درگیر شود اما درگیری بیشتر در آرنج ها، زانوها، اسکالپ (پوست سر)، چین های گلوتئال و ناخن ها است. حدود 30 درصد از بیماران از خارش شکایت دارند که شدت آن در افراد مختلف متفاوت است.
درگیری در ناحیه ی سر: پلاک های پسوریازیس در سر معمولا به شکل سنگ یا صخره ظاهر می شوند که به علت تجمع پوسته ها است. معمولا ریزش مو نمی دهد و اگر بدهد ریزش مو به صورت منتشر و برگشت پذیر است. از خط رشد مو نیز به طور معمول تجاوز نمی کند؛ پس صورت و کف دست و پا معمولا درگیر نیست.
2) پسوریازیس قطره ای (Guttate): شبیه نوع وولگاریس است با این تفاوت که اندازه ضایعات بسیار کوچک است و مانند قطرات باران روی بدن هستند. تعداد می تواند از 6 تا 100 تا متغیر باشد. اهمیت این نوع از پسوریازیس شیوع آن در بچه ها و ارتباط آن با عفونت استرپتوکوکی است. مثلا 2 هفته بعد از گلودرد استرپتوکوکی این ضایعات روی بدن ظاهر می شود. سیر آن خوش خیم است و مزمن نمی شود. به طور معمول تیتر ASO (آنتی استرپتولیزین O) در این بیماران افزایش پیدا کرده است و در کشت گلو احتمال مثبت شدن استرپتوکوک وجود دارد.
3) پسوریازیس معکوس یا Inversus : بیشتر نواحی فلکسور یعنی نواحی چین دار بدن درگیر است نظیر: زیربغل، کشاله ران، زیر سینه ها در خانم های چاق و چین های ناحیه ی گلوتئال. پس کمی شبیه درماتیت سبوره می شود از نظر محل درگیری با این تفاوت که در پسوریازیس پوسته ها خشک است و خارش کمتر دیده می شود. در این حالت ضایعات پلاکی فاقد پوسته اند. اریتراسما و درماتیت سبوره جزء تشخیص های افتراقی این نوع از بیماری هستند.
4) پسوریازیس اریترودرمیک : بیش از 90 % پوست بدن قرمز است و حال عمومی بیمار خوب نیست. بیمار تب و لرز دارد وممکن است اختلالات آب و الکترولیت پیدا کند. حتما بستری و درمان سیستمیک می خواهد. در واقع یک نوع بسیار شدید از بیماری است.
5) پسوریازیس پوسچولار: به جای پاپول، پوسچول داریم. این پوسچول ها استریل اند. می تواند فقط کف دست و پا را درگیر کند که به آن پالموپلانتار پوسچولار پسوریازیس گفته می شود. (در درماتولوژی منظور از پوسچول تجمع گلبول های سفید و مایع آزاد در پوست با حدود معلوم است.)
هم چنین می تواند تمام بدن را بگیرد که فرم جنرالیزه آن است. در فرم جنرالیزه حال عمومی بیماران خوب نیست و پوسچول هایی استریل در زمینه قرمز رنگ در تمامی پوست بدن دیده می شوند. بیماران تب یا لرز دارند و نیاز به درمان سیستمیک دارند. بنابراین باید در بیمارستان بستری گردند؛ زیرا احتمال ایجاد عفونت (سپسیس) و اختلالات آب و الکترولیت وجود دارد. از فاکتورهای خطر آن می توان مصرف کورتیکواستروئید خوراکی یا استروئید موضعی به طور وسیع را نام برد.
HIV induced psoriasis: اگر بیمار مبتلا به HIV یا ایدز پسوریازیس بگیرد فرم شدید آن یعنی یا پوسچولار جنرالیزه یا نوع اریترودرمی را می گیرد.
Light induced psoriasis: یعنی پسوریازیس در اثر نور. معمولا پسوریازیس در اثر نور یا اشعه ماوراء بنفش بهبود پیدا می کند به همین خاطر معمولا صورت بیمار درگیری ندارد. اما 6 % بیماران ممکن است با نور بدتر شوند که در این دسته قرار می گیرند.
6) انواع آتیپیک: مثلا فقط یک انگشت درگیر است یا فقط لابه لای انگشت ها درگیر است یا این که ضایعات به صورت خطی قرارگرفته اند.
سایر محل هایی که غیر از پوست در پسوریازیس درگیر می شوند:
ناخن ها : شایع ترین علامت درگیری ناخن ها pitting است که به صورت فرورفتگی های ریز روی صفحه ناخن دیده می شود. ناخن ها ضخیم می شوند و اونیکولیز یعنی جدا شدن ناخن از بستر خود رخ می دهد. دیستروفی ناخن و تخریب شدن ناخن ها هم از دیگر علائم است. هم چنین تغییر رنگ صفحه ناخن به رنگ قهوه ای را داریم که مانند این است که قطرات روغن زیر صفحه ناخن جمع شده باشند که به این حالت oil drop sign یا نشانه ی قطره ی روغن گفته می شود.
مفاصل (آرتریت پسوریاتیک) : معمولا پوست و مفصل با هم گرفتار هستند ولی ممکن است مفاصل به تنهایی گرفتار باشند. هم مفاصل بزرگ و هم کوچک را گرفتار می کند؛ بزرگ مثل ساکروایلیاک و کوچک مثل DIP یعنی مفاصل بین دو بند انتهایی انگشتان. ممکن است مفاصل بین بندهای انگشت تخریب شود که به آن آرتریت موتیلان گفته می شود. به طور معمول اگر در پسوریازیس بند انتهایی انگشت گرفتار شود ناخن هم درگیر است. گفته می شود که ابتلا به آرتریت پسوریاتیک مرتبط با گروه بافتی HLA- B27 است.
درگیری می تواند تک یا چند مفصلی باشد؛ یکی از الگوهای شایع درگیری الیگوآرتریت غیر قرینه است. یکی از تفاوت های آن با آرتریت روماتوئید در این است که در پسوریازیس RF مثبت نمی شود.
مخاطات : معمولا مخاطات در پسوریازیس گرفتار نیستند؛ به جز در دو نوع اریترودرمیک و پوسچولار جنرالیزه که عارضه ی زبان جغرافیایی شایع است. ضایعات چشمی، بلفاریت و کنژکتیویت، کراتیت سیکا یا خشکی چشم و Uveitis نیز دیده شده است. پس درگیری چشمی نسبت به دیگر مخاطات شایع تر است.
تشخیص پسوریازیس: در خیلی از موارد بر اساس بالین تشخیص داده می شود ولی در صورت شک با بیوپسی یا نمونه برداری از پوست تشخیص قطعی می شود. انواع اگزماها، لیکن پلان، پیتریازیس روزه، بثورات دارویی و ویروسی، عفونتهای قارچی، ضایعات مرحله دوم سیفلیس در تشخیص افتراقی مطرح می گردند. در ضایعات سیفلیس مرحله دوم خارش نداریم ولی در آزمایشات VDRL مثبت است و درگیری تیپیک مخاطات داریم. در مورد بیماری های قارچی هم به علت گرد و حلقوی بودن ضایعات در تشخیص افتراقی قرار می گیرند که با لام مستقیم تشخیص داده می شود.
سیر بالینی و درمان: بیماری عود کننده، مزمن و بدون درمان قاطع است. بر حسب بیمار تصمیم به درمان یا عدم درمان و انتخاب نوع درمان گرفته می شود. مثلا برای بیماری را که ضایعات کم و در حد یکی دوتا دارد و مشکلی هم برای او به وجود نیاورده شاید اصلا درمان نکنیم و فقط توصیه به پرهیز از عوامل تشدید کننده می کنیم. برای بیمار باید نوع بیماری، زمان بیماری و عدم واگیری بیماری توضیح داده شود و گاه اطمینان دادن به بیمار، رفع استرس ها و عوامل تشدید کننده ی بیماری جهت درمان کافی است. سایر گزینه های درمانی بر اساس میزان درگیری پوست و محل درگیری در افراد مختلف متفاوت است. در مورد نوردرمانی این اقدام حتما باید زیر نظر پزشک متخصص پوست صورت گیرد. ضمن این که آفتاب سوختگی خود یکی از علل تشدید بیماری است.
